Balkan fetihlerinin öncüsü Turahan Bey: Hayatı ve askeri kariyeri

Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan coğrafyasında uzun ve köklü bir geçmişi vardır. Her biri günümüzde bağımsız birer devlet olsa da Osmanlı’nın izlerini ve etkilerini her zaman hissederler. Osmanlıların Balkan fetihlerinin öncüsü Turahan Bey ise yüzyıllarca süren hakimiyet döneminin tetikleyicisidir.

14. yüzyılın ikinci yarısında dünyaya geldiği tahmin edilen Turahan Bey’in tam ismi Emir Paşa Yiğitoğlu Hacı Turahan Bey’dir. Rumeli’de yaptığı fetihlerle Osmanlı sınırlarının genişlemesine katkıda bulunmuş bir asker ve devlet adamıdır.

Zaman Çizelgesi

• 1394: Evrenos Gazi Teselya’yı ele geçirir; Turahan Bey mirahur sıfatıyla onun yanında yer alıyor.
• 1395: Tırhala Kuşatması: Turahan Bey Tırhala’yı kuşatır ve ele geçirir.
• 1402–1413: Turahan Bey, Yıldırım Bayezid’in oğlu Mustafa Çelebi’yi destekliyor.
• 1423: Turahan Bey Mora‘ya akın düzenliyor.
• 1425: Turahan Bey Venedik donanması amirali ile görüşme yapıyor.
• 1429: Turahan Bey Bizans diplomatı Sphrantzes ile Balyabadra meselesini görüşüyor.
• 1430: Turahan Bey Selanik harekatına katılıyor.
• 1431: Turahan Bey Gördüs berzahındaki surları yıkıyor.
• 1434: Evrenosoğlu Ali Bey’in başarısızlığı üzerine Ergirikasrı bölgesinde isyan çıkaran Zenebişi ve Aranitiler’i te’dib için Turahan Bey ve Sinan Paşa görevlendirildi.
• 1435: Tebe Kuşatması: Turahan Bey, kendisini bir elçilik heyetiyle ziyaret eden Sphrantzes’in çağrılarına karşılık Tebe’yi ele geçirir.
• 1437: Turahan Bey Eflak akınlarına katılıyor. Harekat sonrası II. Murad kendisine Güvercinlik Kalesi‘ni üs olarak veriyor.
• 1442: Macar akınları: Turahan Bey Sava ırmağı üzerinde Macar birlikleri karşısında yenilgiye uğradı.
• 1443: İzladi Muharebesi: Turahan Bey geri çekilen Macar ordusunu takip işindeki başarısızlığı sebebiyle Çandarlı Halil Paşa’nın etkisiyle Edirne’de tutuklanarak Tokat’a sevkediliyor.
• 1444: Varna Muharebesi: Osmanlılar mutlak bir galibiyet elde ederken Azap Bey’in aracılığıyla Turahan Bey affediliyor.
• 1446: Mora’ya akın düzenlemek isteyen II. Murad Turahan Bey’i bölgeye sevkediyor.
• 1448: İkinci Kosova Muharebesi: Chalkokondyles Turahan Bey’in II. Kosova Savaşı sırasında hazır bulunduğunu kaydediyor.
• 1451: Turahan Bey, II. Mehmed’in tahta ikinci defa cülûsu sırasında onun yanında yer alıyor.
• 1452: Turahan Bey, İstanbul’un fethine taraftar olanlarla birlikte hareket ediyor ve Halil Paşa’ya karşı olan grubu destekliyor. II. Mehmed’in emriyle 1452 ekin ayında Mora’dan gelecek yardımları önlemek üzere Ahmed ve Ömer adlı iki oğluyla birlikte tüm kışı geçirmek üzere Mora’ya hareket ediyor.
• 1453: Turahan Bey Mora’yı yağmalıyor ve Navarin’i ele geçiriyor. Ancak oğlu Ahmed, Dervenakia’da esir edilerek Mezistre‘ye hapsediliyor.
• #: İstanbul’un Osmanlıların eline geçmesiyle Thomas ve Demetrios arasında taht kavgası baş gösteriyor. İki despot Osmanlı padişahına iltica ediyor. Turahan Bey’in oğlu Ömer, aralık ayında Mora’ya geliyor.
• 1454: Ömer, kardeşi Ahmed’in esaretten kurtarılmasını sağlıyor ancak dinmeyen isyanlara Turahan Bey müdahale ederek bölgedeki kaleleri yağmalıyor ve isyancı halkı teslim olmaya zorluyor. Turahan, iki kardeşe tavsiyelerde bulunduktan sonra bölgeden ayrılıyor.
• 1455: Turahan Bey Edirne’ye geri çağrıldı.
• 1456: Turahan Bey hayatını kaybetti.

Hayatı

Soyu bir akıncı ailesine dayanan Turahan Bey’in 14. yüzyılın ikinci yarısında dünyaya geldiği tahmin edilmektedir. Teselya’yı ele geçirdiği için tarih kitaplarında ‘Teselya fatihi’ unvanıyla anılmıştır. Mora Yarımadası’na akınlar düzenlemiştir. 1456 yılında vefat ettiğinde yaşının 80’i geçtiği ifade edilir.

Askeri kariyeri

Gazi Turahan Bey’in 1395 yılında Tırhala’yı fethettikten sonra Anadolu’dan beraberinde akrabalarını, kölelerini, pek çok sipahiyi ve aileleri de getirerek buraya yerleştirdiği ifade edilmiştir. Kısa bir süre içerisinde Tırhala el yapımı zanaat eserlerinin, yün ve tekstil ürünlerinin merkezi olmuştur.

1402’deki Ankara Savaşı’yla Fetret Dönemi’nin içerisine giren Osmanlılar 11 yıl boyunca yeni bir hükümdar çıkaramadı; Turahan Bey bu dönemde Mehmed’e karşılık Bayezid’in oğlu Mustafa Çelebi’yi destekledi, ancak Çelebi Mehmed’in tahta geçmesiyle etkinliği kısıtlandı. 1421’de II. Murad’ın tahta geçmesinden iki yıl sonra Turahan Bey meşhur Mora akınını düzenledi ve yarımadadaki pek çok yerleşim birimini yağmaladı. Venedik ve Bizanslı devlet görevlileri ile resmi temaslar kurdu.

1430’da Selanik harekatına katıldı ve şehrin Osmanlı’nın eline geçmesine yardımcı oldu; ertesi sene tamir gören Gördüs berzahındaki surları yıktı. Evrenosoğlu Ali Bey’in Ergirikasrı’nda ortaya çıkan isyanı bastırmada başarısız olması üzerine Sinan Paşa ile birlikte bölgeye hareket etti ve isyanları kontrol altına aldı. Ertesi yıl Tebe’yi zaptetti ve burayı Osmanlı mülküne kattı. Turahan Bey’in bu başarıları II. Murad’ın onu Eflak akınına göndermesine yol açtı. Bu seferden sonra kendisine Vidin bölgesinde yer alan Güvercinlik Kalesi tahsis edildi; Turahan Bey bu kaleyi bir üs olarak kullanıp Macarlara karşı başarısızlıkla sonuçlanan baskınlar yapmaya başladı. 1443 yılındaki İzladi Muharebesi’nde geri çekilen Macar ordusunu takip işinde başarısız kaldı ve siyasi rakibi Çandarlı Halil Paşa’nın etkisiyle Edirne’de tutuklanarak çok uzun vakit geçirmeyeceği Tokat’a gönderildi.

Osmanlıların 1444’te Varna’daki zaferine müteakip affedilen ve Mora’daki tecrübesi nedeniyle kendisinin görüşlerine başvurmayı tercih eden II. Murad ile birlikte ikinci defa Mora’ya harekat düzenledi. Bu seferden büyük ganimetler elde edildi. 1448’de Turahan Bey İkinci Kosova Muharebesi’ne katılanlar arasındaydı; üç yıl sonra II. Mehmed’in ikinci kez tahta cülusunda hazır bulundu. İstanbul’un zaptedilmesini savundu; II. Mehmed tarafından kışı geçirmek ve Bizans İmparatoru’nun kardeşlerini zaptetmek maksadıyla yeniden Mora’ya gönderildi. Bu seferde oğlu Ahmed tutsak edildi.

Bölgede dinmeyen isyanlara Turahan Bey müdahale etme kararı aldı ve civardaki kaleleri yağmalayarak halkı dizginledi. Turahan Bey iki kardeşe tavsiyelerde bulunduktan sonra bölgede ayrıldı ve 1455’te Edirne’ye döndü. Ertesi yıl ağustos ayında hayatını kaybetti.

Eserleri

Turahan Bey hayatı boyunca pek çok eser yaptırmıştır. Hicri 850 (Miladi 1446) tarihli vakfiyesinde Larissa’da (Yenişehr-i Fener) bir cami, medrese, zâviye, hamam; Tırhala’da bir cami; Platamona ve Çitroz’da birer kervansaray yaptırdığı kayıtlıdır. Tırhala’yı ele geçirdikten sonra Turahan Bey’in burada çok sayıda medrese, hamam, imaret, han ve kervansaray inşa ettiği bilinir.