TBMM Başkanı Mustafa Şentop’un “Cumhurbaşkanı isterse Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni de feshedebilir” açıklamasının ardından 103 emekli amiral konuya ilişkin ‘Montrö Bildirisi’ yayınladı.
Ankara’yı karıştıran bildiride Montrö’nün Türkiye’nin haklarını en iyi şekilde koruyan anlaşma olduğunun altı çizildi. Bildiride Montrö’nün sadece Türk Boğazlarından geçişi düzenleyen bir sözleşme değil Türkiye’ye İstanbul, Çanakkale, Marmara Denizi ve Boğazlardaki tam egemenlik haklarını geri kazandıran, Lozan Barış Antlaşmasını tamamlayan büyük bir diplomasi zaferi olduğu ifade edildi.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi nedir?
Montrö Boğazlar Sözleşmesi 20 Temmuz 1936’da imzalanmış uluslararası (beynelmilel) bir antlaşmadır. Montrö esasen Lozan’da, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanmış olan Barış Antlaşmasının 23. maddesiyle saptanmış ilkeyi, Türkiye’nin güvenliği ve Karadeniz’de, kıyıdaş devletlerin güvenliği çerçevesinde koruyacak biçimde yeniden düzenleme isteği sonucuyla ortaya çıkmıştır.
Lozan’da Boğazlar Meselesi Türkiye’nin aleyhine mi sonuçlandı?
Evet, 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nda boğazlar meselesi Türkiye’nin aleyhine sonuçlandı. Çünkü Lozan’da, antlaşmanın 23. maddesine göre, Boğazlarda barış ve savaş dönemlerinde, denizden ve havadan serbestçe geçiş esası kabul olunmuştu. Ayrıca gerek İstanbul gerekse Çanakkale Boğazının iki yakasında belirli bir bölge askerlikten arındınlacaktı. Türkiye’ye İstanbul’un korunması amacıyla sadece belirli bir bölgede “12.000” kişilik bir kuvvet bulundurma hakkı tanınmıştı. Dolayısıyla bu esaslar Türkiye’nin aleyhineydi. Boğazlar için konulmuş olan bu hükümler, Türk heyetlerinin zorunluk karşısında kabul ettikleri maddelerdi.
Türkiye Cumhuriyeti, Boğazlarla ilgili yukarıda geçen esasları kendi lehine çevirmek istiyordu.
Montör Boğazlar Sözleşmesi komisyona üye olan pek çok devletin katılımıyla imzalanmıştır. Komisyonda Bulgaristan, Fransa, İngiltere, İrlanda, Hindistan, Japonya, Romanya, Türkiye, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya’yı temsil eden heyetler yer alıyordu.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin önemi nedir?
Montreux Sözleşmesi ile Türkiye, Boğazlar’daki komisyon ve kontrol sistemi sona ererek İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının belirli koşullar içinde uluslararası geçişe serbest olmakla beraber dilediği şekilde tahkim etme hakkını kazanmıştır.
Boğazlar Osmanlı döneminde de gündemdeydi
Türkiye’de Boğazlar meselesi yalnızca Cumhuriyet döneminde tartışılmış bir mesele değil. Osmanlı döneminde de bu konuda oldukça yoğun tartışmalar yaşanmış. Renee Pithon isimli bir Fransız müsteşrik, 1909 yılında şu görüşleri dile getiriyor:
“Şark meselesi Boğazlar meselesinden neşet etmiştir. Bu iki mesele coğrafya ve siyaset nokta-i nazarında birbirinden gayr-ı kabil tefrik olub birini tetkik etmedikçe diğerini öğrenmek mümkün değildir.”