Harezmşahlar veya Harzemşahlar, Orta Asya’da yaklaşık 100 yıldan fazla hüküm süren bir hanedan devletidir. Peki Harezmşahlar Türk mü? Soyları nereye dayanıyor? Kurucusu kimdir?
Harezmşahlar Devleti 1097 yılında, Hazar Denizi’nin doğusunda, Aral Gölü’nü besleyen Amuderya’nın (Ceyhan Nehri) iki yakasına hakim olan bir hanedan devletidir. Kurucusu ise Kutbüddin Muhammed’dir. Kutbüddin Muhammed’in babası ise Anuş Tegin Garçeî’dir.
Abdülkerim Özaydın’a göre, Harezmşahların atası olarak kabul edilen, ailenin ilk bilinen mensubu olan Anuş Tegin’in Türk olduğuna dair herhangi bir şüphe bulunmamaktadır. Bazı araştırmacılar İran edebiyatında Harezm ülkesinin ve etrafındaki şehirlerin bolca işlenmesi sebebiyle bölgeyi Farslılara dayandırmıştır. Harezm adının etimolojik kökenini Farsça olarak tespit eden dil bilimciler bu kanıyı destekliyor. Ancak gerek tarihsel bölgedeki bu isimlendirme, gerekse de diğer şehirlerin Farsça konulan isimlerle anılması Harezmşahların İran kökenli olduğuna delil teşkil etmemektedir.
Harezmşahların atası olarak kabul edilen Anuş Tegin’in hangi Türk boyuna mensup olduğu tespit edilememiştir. Ancak onun, Garcaî lakabından Garcistanlı olduğu anlaşılmıştır. Kaynaklarda da eskiden Garcistanlı bir köle olduğu ifade edilmiştir. Büyük Selçuklu emirlerinden biri olan Bilge Tegin, Garcistan’da onu satın alarak saray hizmetine almış, Anuş Tegin zekası ve dirayetiyle sıyrılarak Selçuklu aristokratlarının dikkatini çekmiştir. Zamanla taştdârlık mevkisine kadar yükselen Anuş Tegin, yedinüddin (dinin eli) lakabına layık görülmüştür. Bazı kaynaklarda Anuş Tegin için şıhne ifadesi kullanılmıştır ki bu tabir hanedan üyesi olmayan valilere verilen sıfattır.
Harezmşahların soyları nereye dayanıyor?
Harezmşahların Türk olduğu kesin olarak bilinmekle birlikte hangi soya mensup olduğu kesin olarak tespit edilememektedir. Fuad Köprülü, Reşiddün Fazlullah’ın Câmi’ut-Tevârîh isimli eserine dayanarak onun Oğuzların Begdili koluna mensup olduğu ifade etmiştir. Ancak İbrahim Kafesoğlu, bu kaydı destekleyecek herhangi bir ip ucu bulunmadığını ifade ederek bu tespiti dikkate almamıştır.