Erdel (Osmanlı Türkçesi: اردل) veya Transilvanya, günümüzde çoğunlukla Romanya topraklarının kuzeybatı bölgelerini kapsayan tarihi bölgedir.
Erdel’in tarihi coğrafyasını Karpat dağ silsilesi oluşturur. Batıdaki sınırı Apuseni Dağları ile kaplıdır.
Tarihsel Arkaplan
Erdel, Tisza Nehri’nin kaynağından en güneydeki uzantılarına kadar, doğuda Karpat Dağları ile çevrelenmiş, kabaca Braşov şehrinin (Brass6, Kronstadt) bulunduğu ve başka bir aralıkla birleştikleri üçgen biçimli bir arazidir.
Erdel birkaç kez Osmanlı himayesi altında bağımsız bir beylik iken, sınırları en son sıralanan dağlar zinciri ile Tisza (modern Romanya’nın Crisana bölgesi) ve doğu Slovakya ve aynı zamanda Alt Karpat Ukrayna (Ruthenia) bölgelerini kapsıyordu.
Erdel yazılı tarihte ilk olarak Romalıların MS 1. yüzyılın sonlarına doğru saldırdıkları ve 105-258 yılları arasında hüküm sürdükleri Dacia adı altında kayda geçmiştir. Daçyalılar çok sayıda arkeolojik kalıntı bıraktılar ve Romenler onları ataları olarak kabul etti. Roma yönetimi sırasında, modern Romen dilinin (Latince’nin) gelişmiş bir şivesini, Romalı fatihlerin dilini kabul ettiler.
Roma dönemindeki bu Latinleşme iddiası, Daçyalıların gerçekten de Transilvanya’da yaşarken Romalılar tarafından yönetildiğini kabul eden ve hatta efendilerinin dilini öğrenmiş olabileceklerini bile kabul etmeye razı olan Macarlar tarafından tartışıldı. Ancak Macarlar, ya Romalılar Tuna’nın güneyine hareket ettiklerinde ayrıldıklarını ya da Roma egemenliğinin sonu ile 9. yüzyılın sonunda Macarların ortaya çıkması arasındaki uzun yüzyıllar boyunca Gotlara direnemedikleri için ortadan kaybolduklarını iddia ederler.
Macarlar Dönemi
Macar kabilelerin Macaristan’ın fethi için kabul edilen tarih 896’dır.
Osmanlı Dönemi
Kosova Savaşı’ndan sonra Ulahlar ve Sırplar Erdel bölgesine göç etmeye başladılar ve Osmanlı sınırları Macarlarla birleşti.
1541’de Erdel, eyalet statüsü kazamış ve bu statüyü 1699’daki Avusturya’nın eline geçene kadar korumuştur. Erdel Eyaleti’nin başkenti Alba Iulia (Erdel Belgradı)‘ydı.
1650’de Erdel voyvodası Vasile Lupu, Osmanlı Sultan’ına yazdığı bir mektupta Rumenlerin Transilvanya nüfusunun üçte birinden fazlasını oluşturduğunu söylüyordu.
Kaynakça
- Osmanlı yer adları. (2017). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (pdf)
- Sugar, P. F. (1977). Southeastern Europe Under Ottoman Rule, 1354–1804. Amsterdam University Press.