19. yüzyıldan başlayarak başta Fransızca olmak üzere batı dillerinden Osmanlıca’ya pek çok kitap çevirisi yapıldığı görülmektedir. Bu kitaplar çoğunlukla edebiyat, tarih ve dil ağırlıklıdır. Çevirisi yapılan kitaplardan biri de Jean-Henri Castéra (1749-1838) isimli Fransız elçiye aittir. Kitap “Moskov diyarında mukim bulunan Kastera nam Fransa elçisinin Moskov devleti hakkında cem’ etdiği tarihin tercümesi” başlığını taşımaktadır.
Kitap ilk sayfasında neden ve kim tarafından tercüme edildiği ile ilgili şu not yer almaktadır:
“Moskov diyarında mukim bulunan Kastera nam Fransa elçisinden Mosko devleti hakkında cem’ eylediği rıhlenin tercümesidir ki bundan akdem Devlet-i ‘Aliyye’de divan tercümanı olub Rum hadisesi buhurundan berü saye-i nefi olunan Yakovaki nam şahıs bazı rical-i Devlet-i ‘Aliyye talebiyle tercüme neşder tarih-i merkum devlet-i mesfurenin ahval ve ahbar ve kavanin-i mefsedet medarını havi ve kâffe-i düvel-i hususa-i aliyye-i ebed-i müddet hakkında olan muamelat politikasını muhtevi bir kitab ibretnüma olduğı mütalasına nigah-endaz-rağbet ve iltifat olan erbab-ı basirete aşikar olacağı bir muraddır.”
Google Kitaplar’daki künye:
Kitapla ilgili değerlendirme
Kitabın 1796’da yayınlanan ve iki ciltten oluşan Vie de Catherine başlıklı eserin bir tercümesi olduğu anlaşılmaktadır. Öyleyse kitabın, Fransızca baskısından yaklaşık 30 yıl sonra Türkçe’ye çevrildiğini söylemek mümkündür.
Giriş kısmındaki açıklamalardan kitabın Yakovaki isimli bir Rum tarafından tercüme edildiği, ancak bu Rum’un Yunanistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra firar ettiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle kitabın çevirisinin yarım kaldığı veya tamamlanamadığını söylemek mümkündür. Nitekim Fransızca orjinalinin ve İngilizce’ye tercümesinin üç ciltten oluşması bu görüşü destekler.
Türkçe’ye çevirisinden önce kitabın 1798-1799 yılları arasında İngilizce’ye yapılmış üç ciltten oluşan bir çevirisi de mevcuttur.
Yukarıdaki açıklamadan kitabın daha önceden Divan’da tercümanlık yapan ve Fransızca bilen bir Rum tercümana tercüme ettirildiği görülmektedir. Kitabın içeriğine göz atıldığında her bir sayfanın kenarında bazı notlar alındığı görülmektedir.
Kitabın yayınlandığı yıl, Tanzimat Fermanı’nın yayınlandığı yıl ile aynıdır. Ayrıca kitap, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Türkçe’ye çevrilmiştir. Dolayısıyla Osmanlıların Ruslarla yapılan savaştan sonra Rus Çarlığı hakkında bilgilerini artırmak istediği söylenebilir. 1861’de aynı kitap Katerina Tarihi adıyla Mekteb-i Fünun-u Bahriye-i Hazret-i Şaha isimli matbaada basılmıştır. Karaman Bilim ve Araştırma Merkezi 2010 yılında söz konusu kitabı günümüz harflerine aktarmıştır.
