Ahmet Refik Altınay, (d. İstanbul, 1880 – ö. İstanbul, 10 Ekim 1937) Tarihçi, şair. Ürgüplü bir aileden yetişen Ahmet Refik Altınay’ın babası Sultan Abdülaziz’in de vekilharçlığını yapmış olan Ahmet Ağa’dır.
Özet
Ahmet Refik tarih ile edebiyat arasında kurduğu köprüyle tarih türünün sevilmesinde, tarihi eserlerin yayılmasında ve geniş okur kitlelerine ulaşmasında öncü bir rol oynamıştır. Refik daha çok tarih edebiyatı yapmış bir yazar olarak anılmaktadır.
Halkın tarihi konulara ilgisini çekmek, tarih merak ve sevgisini uyandırmak amacıyla tarihsel olayları, kişilikleri, dönemleri yalın bir anlatımla hikâye ettiği yazıları, yayımlandığı dönemde büyük bir beğeniyle karşılanmıştır. Bunun yanı sıra Hazine-i Evrak’ta iken gün ışığına çıkarıp yayımladığı belgeler Osmanlı tarihi için değerli belgeler olarak kabul edilmiştir.
Ahmet Refik’in Demirbaş Şarl (Karl XII) üzerine yaptığı inceleme İsveç hükümeti tarafından değerlendirilmiş ve İsveç Akademisi nişanını almıştır.
Eğitimi
- Vişnezade Mektebi
- Beşiktaş Askeri Rüştiyesi
- Kuleli Askeri İdadisi
- Harbiye Mektebi (1898)
İlköğrenimini Beşiktaş’ta Vişnezade Mektebi’nde yaptıktan sonra Beşiktaş Askeri Rüştiyesi’ni, Kuleli Askeri İdadisi’ni ve Harbiye Mektebi’ni bitirdi (1898). Yaşı çok genç olduğu için kıta görevine verilmedi, öğretmen olarak görevlendirildi. Toptaşı ve Soğukçeşme askeri rüştiyelerinde coğrafya dersleri verdi, sonra Harbiye Mektebi Fransızca öğretmenliği görevine atandı (1902).
Hayatı
1908’de Meşrutiyet’in ilanı ile birlikte bu kez Harbiye Mektebi tarih öğretmenliği görevine getirildi. Bir yıl sonra Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Ceride Şubesi’ne geçti. Mecmua-i Askeriye ’nin yayımını yönetmekle görevlendirildi. Aynı yıl Tarih-i Osmani Encümeni üyesi olarak tarihi konularda incelemeler yapmak üzere bir heyetle Fransa’ya gitti. Balkan Savaşı’nda askeri sansür müfettişliği yaptı, savaşın bitiminden sonra kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında yüzbaşı rütbesi ile yeniden göreve alınarak sansür umumi müfettişliğine atandı. Bir yazısı nedeniyle Ulukışla’ya sürüldü. 1915’te Eskişehir Sevk Komisyonu başkanlığı görevini sürdürmekteyken rahatsızlandı ve İstanbul’a döndü. Hazine-i Evrak’ta çalışmaya başladı.
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Ermeni sorunuyla ilgili incelemeler yapmak üzere yabancı gazetecilerden kurulu bir kurulun başında Doğu Anadolu’ya gönderildi.
1918 ’den başlayarak İstanbul Darülfünunu’nda Osmanlı tarihi ve Türkiye tarihi okuttu. Bu arada Türk Tarih Encümeni başkanlığına getirildi (1924). Bu göreve Fuad Köprülü’nün getirilmesi üzerine üye sıfatıyla görevini sürdürdü. Darülfünun tarih müderrisliği görevini 1933’e kadar sürdürdü. Darülfünun yerine kurulan İstanbul Üniversitesi kadrosuna alınmadı.
Vefatı
Son yıllarını sıkıntılar içinde geçiren Ahmet Refik, 57 yaşında olduğu sırada Haydarpaşa Hastanesi’nde vefat ederek Büyükada Tepeköy Mezarlığı’na defnedilmiştir.
Eserleri
Ahmet Refik ’in ilk yazıları Harbiye Mektebi ’ndeki öğretmenlik yıllarında yayımlandı. Bu dönemde İrtika, Malumat, Hazine- i Fünun, Mecmua-i Ebüzziya gibi gazete ve dergilerde yazılarıyla göründü, uzunca bir süre Tercüman- ı Hakikat gazetesinin başyazarlığını yaptı. Özellikle Meşrutiyet’in ilanından sonra kendisini tarih çalışmalarına verdi.
Millet gazetesi başyazarlığından sonra İkdam gazetesinde, daha sonra Yeni Mecmua’da Osmanlı tarihinin çeşitli simaları ve Osmanlı tarihçileri konusunda pek çok yazı, araştırma ve monografi yayımladı. İkdam gazetesinde peş peşe tefrika ettiği Lale Devri, Tarihi Simalar, Köprülüler, Felaket Seneleri, Kadınlar Saltanatı gibi yapıtlarıyla tanındı.
Ahmet Refik Hazine-i Evrak’ta görev yaptığı yıllarda bir taraftan da Erkân-ı Harbiye- i Umumiye’nin emri ile ordu için destanlar yazdı. Tarihte Osmanlı Neferi, Yirmi Beş Sene Siper Kavgası bu yapıtlarından bazılarıdır. Gazete ve dergilerde yayımlanan çok sayıda makalesi dışında yüzden fazla telif kitabı vardır. Gönül adıyla bir de şiir kitabı yayımlamıştır. Çok sayıda güfte çalışması da bulunmaktadır ve bunlardan bazıları bestelenmiştir.
- Şiir: Gönül, İst.: Hilmi Ktp., 1932.
- Tarih: Gazevat- ı Celile-i Peygamberi, İst.: Mahmut Bey Mtb., 1324/1908;
- İnkılab- ı Azim, İst.: Asır Mtb., 1324/1908;
- Sultan Mehmed Han-ı Hamis Hazretleri, İst.: Matbaa-i Artin Asaduryan, 1324/1909?;
- 11 Nisan İnkılabı, İst.: Kitaphane-i İslam ve Askeri, 1325/1909;
- Devr-i Süleyman-ı Kanuni’de Birinci Viyana Muhasarası, İst.: Ahmet Saki Bey Mtb.,1325/1909;
- Sahaif- i Muzafferiyât- ı Osmaniye, İst.: Kitaphane- i İslam ve Askeri, 1325/1909;
- Tarih Sahifeleri, İst.: Matbaa- i Ahmet İhsan, 1325/1909;
- Baltacı Mehmet Paşa ve Büyük Petro, İst.: Millet Ktp., 1327/1911;
- Büyük Tarih-i Umumi, I- VI, İst.: Kitaphane-i İslam ve Askeri, 1328/1912;
- Resimli ve Haritalı Tarih-i Umumi, İst.: Kitaphane- i İslam ve Askeri, 1328/1912;
- Bizans İmparatoriçeleri, İst.: Teshil- i Tıbaat Mtb, 1331/1915;
- Kabakçı Mustafa, İst.: Kitaphane- i Askeri, 1331/1915;
- Köprülüler, İst.: Kitaphane- i Askeri, 1331/1915;
- Lâle Devri, İst.: Teshil-i Tıbaat Mtb., 1331/1915 (yb 1932);
- Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, İst.: Tarih-i Osmani Encümeni, 1331/1915 (yb Onaltıncı Asırda İstanbul Ha-yatı, 1933);
- Prusya Nasıl Yükseldi, İst.: Muhtar Halit Ktp., 1331/1915;
- Tarihi Simalar, İst., 1331/1915;
- Tarihte Osmanlı Neferi, İst.: Matbaa- i Askeriye, 1915;
- Tesavir-i Rical, İst.: Matbaa- i Hayriye, 1331/1915;
- Felaket Seneleri, İst., 1332/1916;
- Kadınlar Saltanatı, I- IV, İst.: Kitaphane- i Askeri, 1332/1916- 1923;
- Memalik-i Osmaniye’de Demirbaş Şarl, İst.: Tarih-i Osmani Encümeni, 1332/1916;
- Padişahlarımızda Din Gayreti Vatan Muhabbeti, İst.: Matbaa- i Askeriye, 1332/1916;
- Memalik-i Osmaniye ’de Kral Rakoçi ve Tevabii, İst.: Tarih- i Osmani Encümeni, 1333/1917;
- Osmanlılar ve Büyük Fredrik, İst.: Tarihi Osmani Encümeni, 1333/1917;
- Yirmi Beş Sene Siper Kavgası, İst.: Orhaniye Mtb., 1333/1917 (yb 1932);
- Sultan Abdülhamid-i Saniye Dair, (Abdurrahman Şeref ile) İst.: Hilal Mtb, 1918;
- İki Komite İki Kıtal, İst.: Ki-taphane- i İslam ve Askeri, 1919;
- Kafkas Yollarında: Hatıralar ve Tahassüsler, İst.: Kitaphane- i İslam ve Askeri, 1919;
- Sultan Cem, İst.: Kitaphane- i Hilmi, 1923;
- Âlimler ve Sanatkârlar, İst.: Orhaniye Mtb., 1924; Sokollu, İst.: Kitaphane- i Hilmi, 1924;
- Türkiye Tarihi, I. c., İst.: Evkaf- ı İslamiye Mtb., 1924;
- Lamartin: Türkiye ’ye Muhaceret Kararı ve İzmir’deki Çiftliği, İst.: Türk Tarih Encümeni, 1925;
- Kızlar Ağası, İst.: Akbaba- Papağan Ktp., 1926;
- Türkiye ’de Mülteciler Meselesi, İst.: Türk Tarih Encümeni, 1926;
- Bizans Karşısında Türkler, İst.: Marifet Mtb., 1927;
- Samur Devri, İst.: Marifet Mtb., 1927;
- Fatma Sultan, İst.: Diken ve İnci Mtb., ty; Anadolu ’da Türk Aşiretleri (966- 1200), İst.: Devlet Mtb., 1930;
- Hicri Onikinci Asırda İstanbul Hayatı, İst.: Devlet B., 1930;
- Hicri Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı, İst.: Devlet B., 1931;
- Büyük İskender, İst.: Kanaat Ktp., 1931; Büyük Frederik, İst.: Kanaat Ktp., 1931;
- Eski İstanbul, İst.: Kanaat Ktp., 1931;
- Kanije Gazileri, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1931; Mimar Sinan, İst.: Kanaat Ktp., 1931;
- Tarihte Kadın Simaları, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1931;
- Turhan Valide, İst.: Kanaat Ktp., 1931;
- Sokullu Mehmet Paşa, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1931;
- Viyana Önünde Türkler, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1931;
- Türkiye Madenleri (67- 1200), İst.: Hilmi Ktp., 1931;
- Kâtip Çelebi, İst.: Kanaat Ktp., 1932; Naima, İst.: Kanaat Ktp., 1932;
- Eski Türk Zaferleri (1071- 1878), İst.: Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Fransız Müverrihleri: Michelet, Lavisse, Vandel, İst.: Kanaat Ktp., 1932;
- Alman Müverrihleri: Ranke, Mommsen, Treitschke, İst.: Kanaat Ktp., 1932;
- Tarih ve Müverrihler, İst.: Kanaat Ktp., 1932;
- Türkler ve Büyük Petro, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Türklerin İstan-bul Muhasaraları, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Türkler ve Kraliçe Elizabet, İst.: Muallim Ah-met Halit Ktp., 1932;
- Osmanlı Devrinde Zorbalar, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Napoleon, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Hicri Onüçüncü Asırda İstanbul Hayatı, İst.: Matbaacılık ve Neşriyatçılık, 1932;
- Peçevi, İst.: Kanaat Ktp., 1933;
- Selaniki, İst.: Kanaat Ktp., 1933;
- Osmanlı Devrinde Hoca Nüfuzu, İst.: Hilmi Ktp., 1933;
- Hoca Sadettin, İst.: Kanaat Ktp., 1933;
- Âşıkpaşazade, İst.: Kanaat Ktp., 1933;
- Osmanoğulları, İst.: Başvekâlet Müdevvenat Mtb., 1933;
- Türk İdaresinde Bulgaristan, İst.: Devlet Mtb., 1933;
- Türk Akıncıları, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1933;
- Fındıklılı Silahtar Mehmet Ağa, İst.: Kanaat Ktp., 1933;
- Ege Havzası ve Yunan, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1934;
- Türk Mimarları, İst.: Hilmi Ktp., 1936.
- Çocuklara Tarih: Çocuklarla Türk İstiklal Harbi, İst.: Hilmi Ktp., 1929;
- Çocuklara Tarih Bilgisi: Orta, Yeni ve Yakın Zamanlar, İst.: Hilmi Ktp., 1931;
- Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat, İst.: Kanaat Ktp., 1931;
- Çocuklara Tarih Bilgisi: Eski Zamanlar, Türkler, İst.: Muallim Ahmet Halit Ktp., 1932;
- Tarih Öğreniyorum, İst.: Akşam Ktp., 1934.
Çevirileri
Tarih- i Medeniyet (C. Seignobos), İst., 1328/1912.
Kaynaklar
- Ergun, I, 322- 325; R. E. Koçu, Ahmet Refik, 1938;
- ay, “Altınay (Ahmed Refik)”, İSTA, II, 732- 743;
- Mükrimin Halil, “Müverrih Ahmed Refik”, Millî Mecmua, S. 39 (1341);
- S. G. Savcı, “Altınay, Ahmet Refik”, AA, I, 163- 164; M. Gökmen, Tarihi Sevdiren Adam: Ahmed Refik Altınay, İst., 1978;
- Necatigil, İsimler, 21; Kurdakul, Sözlük, 31- 32; “Altınay, Ahmed Refik”, TDEA, I, 126- 127;
- A. Özcan, “Ahmed Refik Altınay”, DİA, II, 120- 121; ay, “Altınay, Ahmet Refik”, YYOA, I, 240- 241.